Teknolojinin gelişmesiyle birlikte iş hayatında fiziksel çalışma yanında bilişsel olarak bilgisayar başında çalışmayı gerektirecek birçok iş kolu ortaya çıkmıştır. Orta ve büyük ölçekli işyerlerinde üretim/imalat kısmında tezgah veya makine başında kısıtlı bir pozisyonda oturarak çalışan işçilerin yanında yöneticiler, yönetici asistanları, ön muhasebe/muhasebe gibi masa başı çalışanları da uzun oturma süreleri nedeniyle işyerinde sedanter bir çalışma hayatı sürdürmektedir. Oturarak çalışma veya kısıtlanmış bir vücut duruşu ile birlikte dinlenme durumundaki harcanan enerjinin 1.5 katından daha az enerji harcanarak yapılan çalışmalar sedanter çalışma kabul edilmektedir.
Yapılan çalışmalar bazı iş kollarında çalışanların çalışma sürelerinin %50 ile %86 sında sedanter olduklarını ortaya koymuştur. Özellikle, beyaz-yaka çalışanlar için işyerindeki oturarak çalışma süresi bireyin sedanter yaşamında önemli bir yer tutmaktadır ve toplum sağlığı açısından da önemli bir konudur. Uzun oturma süreleri özellikle sırt ve bel ağrıları gibi kas iskelet sistemi hastalıkları yanında potansiyel olarak bilişsel faaliyetlerde zayıflama, diyabet ve kardiyovasküler hastalıklara da zemin hazırlamaktadır. Uzun oturma sürelerinin bireyin işine odaklanmasına ve performansına da olumsuz etkileri olmaktadır.
Kas yorgunluğunu ve kas ağrısı riskini azaltmak işyerinde üstesinden gelinmesi gereken bir konudur. Bu riskleri azaltacak önlemler almak önemli bir işgücünden daha iyi faydalanmamızı sağlayacaktır. Ding ve arkadaşlarının yaptığı bir çalışmada, oturarak çalısanların (20-25 yaş aralığında) yaklaşık %33’ü 1 ila 1.5 saat oturunca, yine yaklaşık %36 ‘sı 1.5-2 saat oturunca kaslarda huzursuzluk ve ağrı oluştuğunu ifade etmişlerdir. En çok etkilenen kas grupları sırasıyla boyun, bel, omuz, kalça ve sırt kasları olmaktadır.
Çalışanın sağlığı ve işin devamlılığı açısından ara dinlenmeleri çok önemlidir. Ülkemizde 4857 sayılı İş Kanunu’nun 68. Maddesi ara dinlenmesi konusunu düzenlemektedir. Günlük çalışma süresinin ortalama bir zamanında o yerin gelenekleri ve işin gereğine göre ayarlanmak suretiyle işçilere; a) Dört saat veya daha kısa süreli işlerde onbeş dakika, b) Dört saatten fazla ve yedibuçuk saate kadar (yedibuçuk saat dahil) süreli işlerde yarım saat, c) Yedibuçuk saatten fazla süreli işlerde bir saat, ara dinlenmesi verilir. Bu dinlenme süreleri en az olup aralıksız verilir. Ancak bu süreler, iklim, mevsim, o yerdeki gelenekler ve işin niteliği göz önünde tutularak sözleşmeler ile aralı olarak kullandırılabilir. Dinlenmeler bir işyerinde işçilere aynı veya değişik saatlerde kullandırılabilir. Ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmaz (https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4857.pdf).
Yine de çalışanların hangi aralıklarla dinlenmeleri ve dinlenme zamanlarında hangi aktiviteleri yapmaları gerektiği araştırma konusu olmaktadır. Farklı çalışmalarda 20, 30, 40 ya da 60 dakika aralıklarla çalışmaya ara verilmesi gerektiği bildirilmiştir. Ayrıca, ara dinlenmeleri aktif ve pasif dinleme şeklinde ikiye ayrılmaktadır. Çalışmaya ara verip koltuğundan kalkmadan dinlenmek pasif dinlenme olarak tanımlanırken, pozisyon değiştirip yürüyüş yapmak veya germe hareketleri yapmak aktif dinlenme olarak tanımlanmaktadır. Ding ve arkadaşlarının yaptığı bir çalışmada 40 dakika çalışma sonrasında 5 dakikalık ayağa kalkma ve germe hareketlerinin yapılmasının etkili olduğu ve bir sonraki 30 ila 45 dakika çalışma süresince kasların yorulmadan işlevine devam ettiği bildirilmiştir.
Çalışanların enerjilerini verimli kullanmaları ve üretkenliği arttırmak açısından farklı işyerlerinde, farklı dinlenme aralıkları ve dinlenme tipleri elbette olacaktır. Genel olarak, bu çalışmaların ışığında, oturarak çalışanların kas iskelet sistemi sağlığı açısından 20 dakikada bir (en geç 40 dakikada bir) 2 dakikalık yürüyüş sonrasında aşağıdaki tabloda gösterilen germe hareketlerini yapmaları ve işverenlerin de işyerlerindeki ara dinlenmelerinde, çalışanların aktif dinlenme yapmalarını teşvik etmeleri uygun olacaktır.
Kaynak
Yi Ding, Yaqin Cao, Vincent G. Duffy, Xuefeng Zhang; It is Time to Have Rest: How do Break Types Affect Muscular Activity and Perceived Discomfort During Prolonged Sitting Work; Safety and Health at Work, Volume 11, Issue 2, Page 207-214.
